WANDELEN: Tempel van Empel

Op het Wereldtijdpad in Salland wordt op de infokubus van het jaar 63 A.D. gemeld dat de Romeinen een grote tempel bouwen in de buurt van de toenmalige verbinding tussen Maas en Waal: de Tempel van Empel (‘Wereldtijdpad 10 (200–0)’. In: Siem Sing a Song, 2020). Op mijn wandeling vandaag langs de Maas bij Oud-Empel kom ik in de buurt en kan ik er een kijkje gaan nemen. 

Het is vrijdag, 29 juli 2022, en ik start de tocht bij chauffeurscafé Treurenburg – ‘what’s in a name’ – aan de noordkant van ’s-Hertogenbosch langs de Oude Rijksweg met een autobrug en een spoorbrug over de Maas. Op de enorme parkeerplaats staan een groot aantal landbouwvoertuigen in slagorde opgesteld. Binnen bespreken de boer-eigenaren hun strijdplan tijdens een gezamenlijk ontbijtje. Of is dit het begin van een onschuldig uitje?     

Aan de andere kant van de weg loopt de Dieze richting de Maas, vroeger dwars door, nu langs de restanten van Fort Crèvecoeur (Fort Hartepijn) uit 1587. Het fort, ooit van strategisch belang voor de toegang over water naar ’s-Hertogenbosch, wisselde tijdens de Tachtigjarige Oorlog nog wel eens van eigenaar. Het terrein is niet toegankelijk, nog steeds militair terrein.

Onder het spoorviaduct zie ik dat de grote gelige planten van pastinaak beginnen te bloeien. Ik zit meteen vlak langs de Maas in de uiterwaarden die onder beheer staan van Natuurmonumenten. Dominant zijn Jacobskruiskruid en distels, waaronder kruldistel, akkerdistel en knikkende distel. En nog een distel uit een heel andere familie, de echte kruisdistel. Duizendblad laat zich ook uitgebreid zien en af en toe een bosje kattendoorn. Ik wil, met zo veel Jacobskruiskruid om me heen, nu eindelijk wel weer eens ‘wild’ spotten, dat wil zeggen de zebrarups van de Jacobsvlinder, die foerageert op deze plant.

Midden op mijn pad ligt een dooie roofvis – te oordelen aan zijn bek met scherpe tanden – van zo’n veertig centimeter lengte. Heb wel even de verschillen moeten opzoeken tussen snoek, snoekbaars en baars, maar dit moet een snoekbaars zijn met dubbele rugvin en spitse kop.

Een steile oeverwand, bij hoogwater uitgesleten door de Maas, kan nu veilig door oeverzwaluwen worden gebruikt. Ze vliegen af en aan. Op de achtergrond enkele hoge appartementsgebouwen van ’s-Hertogenbosch, met de namen van de vier elementen: Ignis, Aqua, Terra, Aëra.

Omdat de Maas erg laag staat kom ik via stapstenen op een oeverwal terecht tussen de Maas en twee grote wielen. Vele blauwe reigers en een grote zilverreiger hebben ook het wiel opnieuw uitgevonden. Ik let weer even op de plantjes: wilde bertram, wilde marjolein, bezemkruiskruid, cipreswolfsmelk, zilverschoon en struiken sporkehout. Op het strand enkele hoge planten van moeraskruiskruid.

Nadat ik de A2 onderlangs ben gepasseerd schrik ik me rot van een Apache gevechtshelikopter die laag over de oever van de Maas vliegt, blijkbaar in een behendigheidsoefening. Je zou er bijna een ‘crèvecoeur’ van krijgen. Koeien die hier grazen hebben koebellen om de nek zodat ze teruggevonden kunnen worden in de ruigte.

Ik bereik Sluis Empel in het Maximakanaal. Dit kanaal is een ‘omlegging van de Zuid-Willemsvaart’ aan de oostkant van ’s-Hertogenbosch. In de sluis wordt binnenvaartschip The-An XV uit Kerkdriel op het lage niveau van de Maas gebracht.

Ik fotografeer een atalanta op koninginnenkruid en een icarusblauwtje op gele rolklaver. Citroenvlinders en koolwitjes dartelen tussen de kattenstaarten. Langs het Maximakanaal ligt het Kanaalpark met runderen die lijken op Schotse hooglanders maar zonder de lange haren.

Op de Maasdijk, ten noorden van Rosmalen, ligt het rustieke dorp Gewande. Er zijn twee kleine musea (met zeer beperkte openstelling) in oude gemalen, die de Maaspolders moesten ontwateren. In het Hertogsgemaal (actief van 1940–1979) worden archeologische vondsten uit de omgeving tentoongesteld, waaronder voorwerpen uit de Tempel van Empel. Het museum in stoomgemaal Caners (actief van 1933–1979) is volledig gewijd aan waterbeheersing. Langs de Maas is een metalen platform aangelegd voor uitzicht over het water. In Gewande kun je zo nodig je ingewanden vullen (of legen) in café De Blauwe Sluis.

Over de Maasdijk terug naar Sluis Empel. Hè, ligt de The-An uit Kerkdriel nog steeds gevangen in de sluis? Bij nadere beschouwing blijkt het de The-An VI te zijn, een andere telg uit een grote bootfamilie uit Kerkdriel.

Langs de monding van het Maximakanaal zie ik een onbekend plantje uitbundig bloeien. Het heeft zeer ruwe, taaie stengels en een kluwen van paarse bloemetjes. Het blijkt stijf ijzerhard te zijn, een verwilderde tuinplant, maar inmiddels ingeburgerd. Op het strand nog een bijzonder plantje: blauwe waterereprijs.         

Ik loop grotendeels op een route parallel aan de heenweg, iets verder van de Maas af. Een roodborsttapuit overziet de omgeving vanuit de top van een vlierstruik. Puttertjes vliegen heen en weer tussen de distels.

Inmiddels zoeken groepjes ‘sapiens’ de strandjes langs de Maas op en hebben de koeien met koebellen de schaduw gevonden van een enorme populier op een verhoging langs het water. Een luidruchtige vlucht Canadese ganzen vliegt stroomafwaarts. Guldenroede kleurt de bermen geel. 

Terug bij de A2 maak ik een zijsprongetje naar de plaats waar de Tempel van Empel moet hebben gelegen, ergens in een groot maisveld. Er staan enkele infoborden. Men vermoedt dat de Bataafs-Romeinse tempel is gebouwd tijdens het bewind van keizer Tiberius (14–37 A.D., dus niet in 63 A.D.), gewijd aan de interculturele oppergod Hercules Magusanus. Middels een soort kijkdoos kun je de tempel virtueel in het maisveld zien liggen.

Dan onder A2 door en over de dijk door Oud-Empel. Er is een Mariakapel gewijd aan het ‘Wonder van Empel’ van 8 december 1585. Vierduizend Spaanse soldaten waren in Oud-Empel omsingeld door Staatse troepen op boten met geschut. Een Spaanse soldaat vindt bij de kerk een schilderij van Maria Onbevlekte Ontvangenis. Een bede wordt tot haar gericht door de verzamelde Spaanse troepen. Ook de Bossche bevolking bid op 8 december (kerkelijke feestdag Maria Onbevlekte Ontvangenis) voor de Spaanse geloofsgenoten. En zie: de geïnundeerde weilanden bevriezen en de Staatse schepen moeten zich terugtrekken op het open water van de Maas. De Spaanse troepen kunnen zich bij het intreden van de dooi schielijk terugtrekken in het veilige Spaanse ’s-Hertogenbosch.

‘Mooi da ge hier van de natuur geniet, mar nimt oe zooi mee naor de kiet’, gebieden meerdere bordjes van een betrokken wijkbewoner bij de ooibossen in de uiterwaarden. Een Monument van het Waterschap viert de voltooiing van de dijkverzwaring in 1988 ook met een spreuk: ‘Ik lig hier recht en vast, en keer het water als het wast’.

Op dat moment verschijnt opnieuw de Apache gevechtshelikopter boven de Maasbrug en jaagt op lage hoogte de strandgangers de stuipen op het lijf.

De tractoren bij café Treurenburg zijn vertrokken. Ik vraag de uitbater waar de boeren naar toe zijn. “Naar Panningen [bij Venlo], maandag komen ze weer terug.” Ben benieuwd of het een onschuldig weekendje uit is of een weekendje actie voeren.

En nog ‘wild’ gespot? In elk geval geen zebrarups, een speld in de hooiberg met zo veel Jacobskruiskruid. Wel wilde bertram! En nog spannender: wilde marjolein!

[Beeldverhaal: https://www.jansiemonsma.nl/452990595]

Gepost: 11 Augustus 2022

Mooisteroutes.nl: Langs de Maas bij Oud-Empel (20 km)