FIETSEN: Rijn en Waal

Een heen-en-weertje op de fiets tussen Arnhem en Nijmegen, twee van de tweeëntwintig Nederlandse steden die ooit lid van het Hanzeverbond zijn geweest. Nou lopen deze twee steden niet zo te koop met hun status als Hanzestad, in elk geval niet zoals plaatsen als Kampen, Zwolle, Deventer, Zutphen of Harderwijk. Ze kwamen ook pas vrij laat – vijftiende eeuw – bij het clubje. Bovendien heeft dit gebied wel wat andere historische ‘koopwaar’ in de aanbieding, zoals het Romeinse verleden, en de Operatie Market Garden aan het eind van de Tweede Wereldoorlog.

Het hele landelijke gebied tussen Arnhem en Nijmegen is Lingezegen gedoopt, opgedeeld in een vijftal deelgebieden met verschillend karakter (‘Lingezegen’. In: 1000110, 2019).

Mijn start is op donderdag, 4 augustus 2022, bij de Grote Kerk in Elst (Gld). Tijdens de Slag om Arnhem brandde de kerk volledig af. Een geluk bij een ongeluk, want dit leidde tot bijzondere archeologische ontdekkingen voordat de kerk na de oorlog werd herbouwd.  

Stond ik vorige week nog bij de Tempel van Empel, hier hebben op de plaats van de kerk twee opeenvolgende Gallo-Romeinse tempels gestaan uit de eerste eeuw van onze jaartelling, eveneens gewijd aan de oppergod Hercules Magusanus. Een paar honderd meter verderop lag zelfs nog een derde tempel, Westeraam. Al met al een logische plekkeuze, zo halverwege de grote Romeinse garnizoensstad Noviomagus (Nijmegen) en de ‘limes’ van het Romeinse Rijk, de Rijn bij Arnhem, in een gebied waar de Romeinen nauw samenwerkten met de Bataven. In de tuin rondom de kerk zijn enkele contouren van de tweede tempel zichtbaar gemaakt. In de kerk is een bescheiden Tempelmuseum gevestigd met details van de opgravingen. Bij de kerk staat een enorme boom van de ginkgo, die eigenlijk al uitgestorven had moeten zijn. Een levend fossiel, goed passend bij deze historische plek.

Iets ten noorden van Elst fiets ik een eindje langs de Linge, die dwars door de Betuwe loopt, halverwege de Rijn en de Waal. Na het mislukken van Operatie Market Garden september 1944 is de Linge ongeveer een half jaar de frontlinie geweest. In deelgebied Het Waterrijk langs de Linge zijn nog vele herinneringen hieraan te vinden.

Los daarvan zijn er ook leuke recreatieve elementen toegevoegd aan Het Waterrijk, zoals het fietspad ‘Rondje van Langen’. Probeer maar eens op de fiets de achthonderd meter van Ellen van Langen (OS Barcelona, 1992) te halen binnen haar recordtijd van 1.55,54! Dat is dik dertig kilometer per uur! Ik haalde het in elk geval niet, maar ik heb een excuus. Ik werd afgeleid door grote bossen van bloeiend kroonkruid, witte en gele honingklaver, hazenpootje, met ertussen de lichtblauwe bloempjes van verdwaald vlas.

De grote rietvelden in Het Waterrijk van Lingezegen zijn een zegen voor water- en weidevogels. Een grote groep kieviten heeft zich op een oever verzameld. Langs de Rijkerswoerdse Plassen bereik ik de buitenwijken van Arnhem, met eerst de kantoortoren van Ohra als baken, vervolgens de torens boven het Centraal Station van Arnhem, en tot slot de toren van de Eusebiuskerk.

Ik vrees dat bij de huidige waterstand de Rijn nauwelijks nog een barrière in de ‘limes’ zou zijn geweest, eerder een doorwaadbare plaats. Onder langs de Mandelabrug ligt in elk geval een binnenvaartschip bijna volledig op het droge.

Via een stukje binnenstad Arnhem – langs het Indonesische Restaurant Batavia, een aanrader wanneer je eens heerlijk wilt rijsttafelen – bereik ik het Airborneplein, aan de voet van de John Frostbrug. Midden op de fietsrotonde staat een monument ter herdenking van 17 september 1944, toen John Frost en zijn mannen de brug een tijdje in handen hadden, maar door te weinig steun weer moesten opgeven, ‘a bridge too far’. Het verkeersplein wordt ook wel Berekuil genoemd omdat de fietsrotonde een verdieping lager ligt dan de autorotonde. Ik steek de John Frostbrug over die momenteel een complete ‘facelift’ ondergaat. Roestverwijdering, verfbeurt, nieuw wegdek.

Via de Malburgse polder – hier lag het Middeleeuwse dorp Malburgen, dat door de Rijn is verjaagd – rijd ik onder de Andrej Sacharovbrug door richting Huissen. In de berm opvallend veel kraailook, vergezeld van vlasbekje. Ik kom op een oude bandijk terecht, de Huissense Dijk ofwel de Holthuizerdijk, met een grote kolk. De Holthuizerdijk moest het wassende Rijnwater tegenhouden dat soms via de Malburgse polder in deze richting stroomde. De kolk is een gevolg van een grote dijkdoorbraak in 1651. Nu ligt aan de ene zijde het Park Holthuis met de kolk en aan de andere kant het Park Immerloo met een grote plas. In het Park Immerloo staat het kunstwerk ‘De Poort van de Zon’. Via een spleet tussen twee stenen op enige afstand van de poort kun je tijdens de passage van de zon over de evenaar (de equinoxen van maart en september) de zon zien opkomen door de Zonnepoort. Moeten ze wel de bomen weghalen die inmiddels de horizon ‘vervuilen’.

In het Zeegbos enkele laantjes beplant met paardenkastanje. Ook hier zijn praktisch alle bladeren hevig aangetast. De oorzaak is  niet een bladschimmel, maar een mineermot waarvan de larven gangen graven in het bladmoes. Het is geen mooi gezicht, maar de bomen schijnen er niet dood aan te gaan.

Ik fiets door het enorme tuinbouwgebied van Huissen. Moderne kassen en een mestverwerkingsbedrijf met een zestal halve bollen als opslagtanks. Bij een vijver zie ik nog wat leuke plantjes: zwanenbloem, heelblaadjes en twee verschillende soorten munt, gewone watermunt en hertsmunt.  

Ik passeer opnieuw de Linge. Alle herinneringen aan de ‘frontlinie’ in 1944 worden even mooi samengevat door het beeld van een tweedimensionale gevechtstank op Battlefield The Hill.

Na de oversteek van de Betuwelijn en de A15 doorkruis ik de dorpskern van Bemmel. Vervolgens door de mooie Bemmelse Waard langs de Waal. Een konikhengst staat in half opgewonden toestand te showen voor een groepje ganzen. Op de geoogste graanvelden liggen vierkante stropakken, veel mooier dan de in plastic verpakte hooibalen. Ik realiseer me nu pas dat hooi en stro niet voor niets verschillend worden verpakt. Hooi (van gras) is veevoer en wordt in plastic verpakt om volledige uitdroging tegen te gaan. Stro (van graan) is geen voer maar wordt bijvoorbeeld gebruikt als strooisel in de stal. Stro mag volledig droog zijn en verpakking in plastic is dus overbodig. De bermen in de Bemmelse Waard staan vol met leuke planten. Guldenroede en boerenwormkruid kleuren de bermen geel, daartussen beginnen nu ook de gelige planten van pastinaak te bloeien. Aan de overkant van de Waal hebben de vrije uitloop runderen er een stranddagje van gemaakt.

Midden op de Oude Waalbrug (‘a bridge far enough’) word ik overvallen door een regenbui. Alle fietsers en wandelaars lijken onaangenaam verrast. Ik schuil even in het Hunnerpark onder enkele dicht bebladerde platanen, met zicht op het standbeeld van keizer Traianus, de stichter van Noviomagus. In het park ligt de toren Belvédère en op het grasveld beneden de toren pronkt een prachtig bloemenwapen, het stadswapen van Nijmegen (Noviomagus).

Het labyrint van Klaus van der Locht ligt nog steeds op de Waalkade en roept herinneringen op aan een grappige ‘CityGoose’ speurtocht (‘Noviomagus’. In: Tjiftjaffen, 2014). Een klein stukje Nijmegen-West en vanaf Centraal Station Nijmegen terug de Waal over via de Snelbinder, een nieuwe fietsbrug die vastgeklonken is aan de oude spoorbrug over de Waal. In de uiterwaarden langs de Waal een Madurodam boerderijtje op een ‘terp’, een kunstwerk van Leonard van Munster. Het wil laten zien dat er altijd ook slachtoffers zijn van projectontwikkeling zoals ‘Ruimte voor de Rivier’. Maar wat is de Waal bij Nijmegen mooi geworden!

Terug over de A15 en de Betuwelijn richting Elst. In een verwaarloosde groentetuin staan een aantal prachtig bloeiende manshoge kardoenplanten, verwant aan de artisjok.

Tot slot een gevarendriehoek op het fietspad (‘Gevaarlijk, hoogspanning’) rond een autootje van de firma Oskam uit Maurik, gespecialiseerd in elektrische onkruidbestrijding. Het is duidelijk dat de Japanse duizendknoop door de elektrificatie het loodje legt, althans bovengronds. Maar komt hij wel of niet terug via zijn ondergrondse uitlopers? Daar was de werknemer van Oskam uit Maurik ook nog niet zo zeker van.           

[Beeldverhaal: https://www.jansiemonsma.nl/453026455]

Gepost: 17 Augustus 2022

Fietsnetwerk.nl: Rondom de Hanzesteden (deel 4) (50 km)