WANDELEN: Schaffelaar

Mijn wandeling op donderdag, 31 oktober 2024, begint op Landgoed Schaffelaar. Wie Schaffelaar zegt, zegt Barneveld. Barneveld heeft een standbeeld van Jan van Schaffelaar op het plein vóór de Oude Kerk, een Schaffelaarbank ín de Oude Kerk, een Jan van Schaffelaarstraat, snackbar De Schaffelaar, het Schaffelaartheater en kasteel Schaffelaar.

We praten over Jan van Schaffelaar (1445–1482) uit de Hoekse en Kabeljauwse Twisten in de late middeleeuwen (1350–1500). Kabeljauw Jan van Schaffelaar was met zijn mannen in het nauw gedreven door Hoeken en sprong op 16 juli 1482 van de toren van de Oude Kerk als borgtocht voor een vrije aftocht van zijn manschappen. Voorwaar, een heldendaad!

Landgoed en kasteel aan de oostelijke rand van Barneveld hebben dus niet direct met Jan van Schaffelaar van doen. De volksmond is het kasteel gewoon zo gaan noemen.

Kasteel Schaffelaar is een prachtig gebouw in neotudorstijl (negentiende-eeuwse interpretatie van de zestiende-eeuwse tudorstijl), met hoekige torentjes met kantelen en vele versierselen zoals bogen en trapgevels. Het hoort bij de Top100 van Rijksmonumenten.

Naast het gebouw een stervormig joods monument. Het gedenkt de ‘Barneveldgroep’ van zo’n zevenhonderd joden die in 1942 en 1943 in kasteel Schaffelaar (en huize De Biezen) werden geïnterneerd. Het waren geprivilegieerde joden die vrijgesteld waren van deportatie. Toch werden ze in september 1943 alsnog gedeporteerd, maar uiteindelijk heeft de meerderheid de concentratiekampen overleefd.

Rond het kasteel ligt een flink landgoed waar je heerlijk kunt wandelen. Achter het kasteel ligt de Koewei, omringd door een gracht. Volgens Marita zijn wij zo’n vijfentwintig jaar geleden op de Koewei geweest voor de Ballonfiësta Barneveld. De herinnering is blijkbaar van mijn harde schijf gewist.

Nu verblijven er groepjes ganzen in de gracht, zowel een ‘kudde’ witte soepganzen als groepjes getemde Canadese ganzen en Nijlganzen, maar de Koewei is verder leeg. Op een tweetal eilandjes in de gracht klassieke beelden, een ideaal uitzichtpunt voor aalscholvers. En in de bloementuin op de oever een beeld van Hercules en de Draak.

In de prachtige Oranjerie in Victoriaanse stijl is tegenwoordig een restaurant gevestigd. Een niet al te brede sloot is Grand Canal genoemd en de twee bruggen erover vormen het centrum van een sterrenbos met veertien lanen. Mooie eiken- en beukenlanen, eentje onderbroken door een houten theehuis. Slingerende vijvers met eilandjes, dichtbevolkt door rododendron.

Ik verlaat het landgoed en kom langs buurtschap Esveld. Ik maak een klein rondje door de weilanden, waar Schotse hooglanders grazen. Enkele cirkels en ovalen zijn in de weilanden afgezet met meidoornhagen. Misschien bedoeld om het vee bij mekaar te drijven?   

Na de oversteek van een doorgaande weg en de spoorlijn Amersfoort–Apeldoorn  kom ik in het meanderende deel van de Esvelderbeek. Deze gekanaliseerde beek begint ten noordoosten van Barneveld en stroomt naar het westen om bij Hoevelaken uit te stromen op de Barneveldse Beek.

Op het graspad langs de beek bloeien nog volop knoopkruid, moerasspirea en boerenwormkruid. Struiken Gelderse roos hangen vol met verschrompelde bessen, omdat ze door vogels weinig worden gewaardeerd. Een geschubde inktzwam staat fier overeind in het gras. De herinrichting van de beek gaat gepaard met bebouwing op het nieuwe landgoed De Wolfskamer.

Langs de waterlopen af en toe plassen kwelwater met een olieachtig laagje. Het zijn kolonies ijzerbacteriën die het ijzer in het water oxideren waardoor het kwelwater een roestbruine kleur krijgt.

Houtduiven zijn zich voor de winter aan het verzamelen en foerageren in grote groepen tussen de maisstoppels. De akkerranden staan vol met akkerviooltje en knopkruid.

Nu de bladeren verkleurd en gevallen zijn kom je soms mooie bladvormen tegen op de grond, zoals van de Amerikaanse amberboom en van de witte esdoorn, ook een Amerikaanse tuinboom. Een moerascipres met lage takken toont zijn bolvormige kegels.

Via schoolterreinen (met een Babbelbaan) en sportvelden bereik ik het Oosterbos, dat toch flink ten noordwesten van het centrum ligt. Vakken met Amerikaanse eik, beuk en naaldhout. Ik verlaat het bos door een klassiek smeedijzeren hek met de opdruk Wandelpark.

Stroomopwaarts langs de Kleine Barneveldse Beek (die zich aan de westkant van Barneveld bij de (Grote) Barneveldse Beek voegt) bereik ik het centrum met de Oude Kerk. Het standbeeld van een geharnaste Jan van Schaffelaar staat vóór de kerk. Een beetje luguber is het silhouet van Jan (zonder harnas), dat in de straatstenen is verwerkt. Hij schijnt in eerste instantie dankzij zijn harnas de val overleefd te hebben, maar werd alsnog door de Hoeken doodgeslagen. Overigens is dit niet de middeleeuwse toren waar hij vanaf is gesprongen. Na een brand in 1828 is de toren herbouwd.

Achter de kerk een standbeeld (2018) van drie generaties Molukkers met de titel ‘Oh Maluku, Tanah Airku’ (Oh Molukken, Mijn Vaderland). De eerste Molukse KNIL-militairen met hun gezinnen kwamen aan in 1951 in Amersfoort en werden vandaar over het land verspreid, onder andere naar Barneveld. Kasteel Schaffelaar (en huize De Biezen) dienden als eerste opvangplek. Geleidelijk zijn de bewoners in Barneveld en omliggende dorpen geïntegreerd.  

In de winkelstraat een groot Medisch Centrum met de mooie naam Asklepios, Griekse (half)god van de Geneeskunde en naamgever van de Aesculaap (‘Griekenland – Epidauros’. In: Lustrum, 2017).

Een damesondergoedwinkel heeft bedacht zich ‘lincherie’ te noemen in plaats van ‘lingerie’, waarschijnlijk geïnspireerd door 'Ma chérie’. ‘Lyncherie’ had ook gekund, met een toespeling op lingerie om ‘verslonden’ te worden.

Op de Donderdag Markt is het stilletjes, maar het is altijd het drukst bij de viskraam. Vóór het Gemeentehuis een bijzonder kunstwerk van verguld brons met de titel ‘Ei 2011’. We zouden bijna vergeten dat Barneveld de pluimveestad bij uitstek is.      

Vlakbij station Barneveld ligt langs het spoor van het ‘kippenlijntje’ (Amersfoort–Ede-Wageningen) een kleine kippenren met beelden van reuzenkippen ter lering en vermaak van de treinreizigers. En vóór de ingang van landgoed Schaffelaar een standbeeld van een schaapsherder. Zo van, we hebben niet alleen maar kippen.

Ik maak nog een klein ommetje op het landgoed. Een oude schaapstal (voilà!) is nu een vergaderruimte en enkele bijgebouwen zijn verenigd in Het Schaffelaar Erf, met kinderboerderij, pannenkoekenhuis en natuurspeelplaats. Ook hier tussen de gebouwen enkele reuzenkippen. Ik verschrijf me trouwens een paar keer vanwege al die scharrelkippen: Scharrelaar in plaats van Schaffelaar.

Terug naar de parkeerplaats nog een borstbeeld van Baron A.W.J.J. van Nagell (1851–1936), die tweeënveertig jaar lang (1883–1925) burgemeester van Barneveld is geweest, wonende op kasteel Schaffelaar door zijn huwelijk met de Vrouwe van het Kasteel. De scharrelaar!   

Ik was al eens in het prachtige buurtschap Kallenbroek ten westen van Barneveld (‘Het Paradijs’. In: It giet oan!, 2016), maar deze oostkant mag er ook zijn.

Onder de voorruit van mijn auto zit een briefje: 'Moeilijk hè, parkeren. Voortaan op 1 vak aub!'. Ik zie nu dat ik inderdaad de auto vanochtend op de vrij lege parkeerplaats niet erg netjes heb weggezet. Ik begrijp de irritatie nu de parkeerplaats bijna vol is.

[Beeldverhaal]

Gepost: 15 November 2024

WandelZoekpagina: Beekloopje Barneveld (13 km)