WANDELEN: Baarn

Het is weer de tijd van de kerststallenwandelingen. Vorig jaar op 28 december 2023 volgden Marita en ik een route in de landelijke omgeving van het kleine dorp Gemonde, iets ten zuiden van Sint-Michielsgestel. Hoogtepunt daar was een drieluik levensgrote tekeningen van Maria, Jozef en kindje Jezus, die drie ramen bedekten van een woonhuis. Maar het ging om de details. Maria had een iPhone in de zak van haar mantel en Jozef de sleutel van zijn Tesla (‘Gemonde’. In: Zafira, 2024).

Dit jaar stuit ik bij het zoeken al snel op een goed gedocumenteerde wandeling in villadorp Baarn. Het zou me niet verbazen als hier een iPhone en de sleutels van een Tesla al naast het kindje Jezus in de kribbe liggen.

Baarn ligt net buiten de Gooise balzak (vreemde uitstulping van de provincie Noord-Holland) in de provincie Utrecht aan de Eem. Tijdens de Gouden Eeuw bouwden rijke Amsterdamse kooplieden en regenten buitenplaatsen in de omgeving van Baarn om aan de drukte en de stank van de grote stad te ontsnappen. Ik kwam tijdens wandelingen tussen Bilthoven en Baarn verschillende buitenplaatsen van de Stichtse Lustwarande en de Laagte van Pijnenburg tegen in de buurt van Baarn (‘Van Bi naar Ba’ en ‘Van Ba naar Bi’. In: No.10, 2023).  

Eind negentiende eeuw werd de spoorlijn Amsterdam–Amersfoort aangelegd en toen ging het snel met de villawijken in tussenstation Baarn. Welgestelde families, waaronder vele Indiëgangers, sleten hier hun laatste levensjaren in het ‘groene graf’: een groene omgeving voor prachtige villa’s met torentjes (voor het uitzicht op de Zuiderzee), serres, erkers, balkons  en…… kerststallen!

Er is in Baarn een voorkeursroute uitgestippeld – De Weg van het Licht – langs twee concentraties van stallen, net ten westen en net ten oosten van het centrum, met verbindingswegen door het centrum, waaronder de Laanstraat ofwel de Baarnse Kalverstraat. Volgens de plattegrond kunnen we ons op deze route vermaken met zo’n tweehonderd stallen, maar op de wegen eromheen hebben zich nog eens dik honderdzestig deelnemers aangemeld.

Marita en ik starten op zaterdag, 28 december 2024, bij het treinstation van Baarn, met koninklijke wachtkamer, want we zitten hier vlakbij Paleis Soestdijk. Op nog geen honderd meter afstand ligt nog een voormalig station van een concurrerende treinmaatschappij, voor de verbinding van Baarn met Utrecht. Het is nu horeca, gelegen aan de Lt. Gen. van Heutszlaan, en heet dus De Generaal. Van Heutsz (1851–1924) heeft zich tijdens zijn militaire loopbaan in Indië en als Gouverneur-Generaal veel bemoeid met de strijd in Atjeh, in het noorden van Sumatra.

Een grote variatie aan kerststallen openbaart zich aan ons, van traditionele tot originele groepen in konijnenhokken, vogelhuisjes, kippenhokken, kaasstolpen, kweekbakken, regentonnen, aquaria, gestapelde voetenstoven en boekenkastjes. Schilderijen en silhouetten aan gevels, tekeningen achter ramen. Zowel groot als klein, druk als ingetogen, met of zonder muziek. Soms met niet meer dan een kerstassociatie: een spelletje ‘bomen, kaas en engelen’, een herder met enkele schapen, een plakbord vol briefjes met kerstwensen, zingende engelen. In sommige Baarnse stallen is – naar Catalaans gebruik – een poepertje verstopt, een poppetje dat zit te kakken (‘caganer’ in het Catalaans). De poep staat voor mest, dus vruchtbaarheid. De foto’s spreken voor zich.

Meest bijzonder vond ik het effect van een kijkdoos, alsook een beeldengroep die uitsluitend bestond uit zorgvuldig gecaste flessen en flacons, en een kerststal van gepersonificeerde kerstballen.

Langs de Heemskerklaan ten oosten van het centrum komen we langs een Hortulanuswoning. Bij een Hortulanus hoort een Hortus (of beter andersom). Baarn blijkt dan ook een flinke botanische tuin te hebben met een indrukwekkend kassencomplex, aangelegd door de steenrijke Indiëganger August Janssen (1864–1918), eigenaar van een aantal Indische ondernemingen. Janssen bezat verschillende villa’s in Baarn, waaronder Villa Canton met het Cantonspark als overtuin. In dit park een plantenkas als ‘Wintertuin’ voor een collectie tropische planten.   

Na zijn overlijden in 1918 kwam de tuin in bezit van de Universiteit Utrecht, die de hortus verder uitbreidde. Toen de universiteit de botanische tuinen ging concentreren in de Uithof werd het Cantonspark in 1987 eigendom van de gemeente Baarn. De Stichting Vrienden van het Cantonspark probeert het park zo veel mogelijk in oorspronkelijke staat voor de toekomst te behouden. De Stichting Vrienden van de Wintertuin poogt nieuwe activiteiten te ontplooien in de plantenkas, nu de horeca en de escape rooms onrendabel bleken. Baarn zit een beetje in z’n maag met dit monument vanwege de hoge onderhoudskosten. Dat moge blijken uit een bordje aan de gevel: ‘Perfectum ad MCMXV. Vetus Vita cum Novo Vitro. Renovatum ad MMXII’ (Gebouwd in 1915. Oud Leven met Nieuw Glas. Gerenoveerd in 2012). Tropische planten heb ik van buiten niet kunnen ontdekken, behalve een indrukwekkende palmboom.

In het park staan nog naambordjes bij vele bomen en struiken. Een mammoetboom en watercipres hebben inmiddels imposante afmetingen bereikt. Bijzonder is de versteende fontein/waterval. Er staat een tennishuisje in het park, waar dames zich konden omkleden voor een partijtje (de tennisbaan is niet meer). Was een mooie plek geweest voor de ultieme kerststal! 

We drinken koffie – in hoge nood – in een Bruin Café in de Baarnse Kalverstraat. Een cappuccino en een gewone koffie met toiletbezoek kosten ons vier en een halve euro. Dat zijn prehistorische prijzen, die je niet verwacht in het chique Baarn.

[Beeldverhaal]

Gepost: .. Januari 2025

Kerststallenroute Baarn (7 km)