SELFIES: Villa Sanoer

‘Villa Sanoer in Wageningen: van pension tot buitenplaats’ is de titel van een lang artikel van oud-collega Freerk Wiersum en mijzelf over de ontstaansgeschiedenis van deze villa aan de rand van de Wageningse Eng.

De aanleiding voor het onderzoek was een fiets- en wandeltocht ‘Indische sporen in het Wageningse’ (2020), waarbij bij ons twijfels rezen over het gangbare verhaal dat de villa een Indische oorsprong heeft.

‘Het echte verhaal van Villa Sanoer’ werd eerst bondig samengevat in ‘Oud Wageningen’, het Tijdschrift van de Historische Vereniging Oud Wageningen (Jaargang 50-4, December 2022) en vervolgens met uitgebreidere context in ‘Bijdragen en Mededelingen Gelre’ (Jaarboek Gelre 2024).

Het verhaal heeft vele kanten, maar de belangrijkste reden van de verwarring zijn persoonsverwisselingen binnen het gezin van de stichters van Villa Sanoer, deels onbewust (onwetendheid van derden), deels bewust (‘invented history’ door betrokkenen).   

Volgens de gangbare overlevering zou schipper (Roelof) de Vries eerst in Nederland hebben gevaren, vervolgens in Nederlands-Indië. Voor de kust van Bali leed hij schipbreuk, maar werd met zijn bemanning gered door vissers van het dorp Sanoer. Toen hij later een villa liet bouwen in Wageningen, heeft hij uit dankbaarheid de villa ‘Sanoer’ genoemd.

Roelof de Vries (1846–1898) was echter zijn hele werkzame leven binnenvaartschipper en Rijnschipper, is nooit in Nederlands-Indië geweest en overlijdt jong en onverwacht op 52-jarige leeftijd in Dordrecht op zijn boot.

Pas acht jaar later (1906) koopt zijn weduwe Suzanna Adriana de Vries–Ragut (1854–1933), waarschijnlijk met inbreng van de kinderen, de landerijen langs de Wageningse Eng, waar in de jaren erna de villa wordt gebouwd, die ‘Sanoer’ wordt gedoopt. De familie woont op de bovenverdieping, de benedenverdieping wordt geëxploiteerd als pension door zoonlief Douwe Poppe de Vries (1879–1928). Door het onvermeld blijven van voornamen, ja zelfs initialen, heeft er in de overlevering regelmatig een persoonsverwisseling tussen vader Roelof en zoon Douwe Poppe plaatsgevonden.

Maar de naam ‘Sanoer’ moet toch ergens vandaan komen?

Het antwoord ligt bij de jongste telg van het gezin, Willem Jacobus de Vries (1882–1935). Willem Jacobus doorloopt een militaire opleiding in Nederland en dient vanaf 1905 als KNIL-officier in Nederlands-Indië. Al spoedig na aankomst in Indië moet hij deelnemen aan een militaire strafexpeditie tegen de Balinese vorstenhuizen.

Aanleiding of voorwendsel was de schipbreuk van een schoener voor de kust van Sanoer in 1904. Zo’n gestrand schip werd door de dorpelingen beschouwd als een gift van de zeegoden en conform ‘adat’ (gewoonterecht) geplunderd. Het Nederlandse bestuur in Batavia eiste echter van de Balinese vorstenhuizen dat de eigenaar van het geplunderde schip financieel werd gecompenseerd. Hun weigering leidde in 1906 tot een militaire strafexpeditie, die uitliep op de rituele collectieve zelfmoordaanval (‘puputan’) van de Balinese vorsten en hun onderdanen, omdat men zich nooit overgaf aan de tegenstander. Willem Jacobus wordt vanwege zijn deelname aan de krijgshandelingen gedecoreerd.

De meest logische verklaring voor de naam ‘Sanoer’ lijkt dus te zijn dat de Wageningse familie trots is op haar gedecoreerde familielid en dankbaar voor zijn overleving!

Toch wordt het bestaan van Willem Jacobus – ook nog eens in Indië ‘hoogstaand’ getrouwd met jonkvrouw Alexandra Maria van Geen – nergens expliciet door de Nederlandse gezinsleden vermeld, hoewel hij financieel flink lijkt bij te dragen aan woning en tuin en waarschijnlijk zelfs mede-eigenaar is.

Weduwe Suzanna vertelt meermaals aan een logee (Dagboek Verbraeck) dat zij en haar man Roelof in Indië hebben gewoond. En zoon Douwe Poppe, helemaal geen schipper, doet alsof hij het is geweest, die bij een schipbreuk gered is door de dorpelingen van Sanoer. Hier lijkt duidelijk sprake van een ‘uitgevonden Indisch verleden’, terwijl alleen de jongste van het gezin aanspraak kan maken op enige Indische connectie.        

Ook het tuinontwerp is met raadsels omgeven. De Belgische tuinarchitect Lombarts, die geen enkel ander spoor in deze wereld heeft achtergelaten, heeft zijn ontwerp van tuin en bijgebouwen gedateerd met ‘Antwerpen 1887’, dus ver voor de aankoop van de landerijen door weduwe Suzanna, maar wel vóór het ontijdig overlijden van schipper Roelof. Vader Roelof lijkt hiermee te worden geëerd en onderdeel gemaakt van het zogenaamde Indische verleden.

Ere wie ere toekomt! Tropisch landbouwkundige Robert Best (1927–2019), zelf geboren in Soerabaja, wordt in 1980 eigenaar van de villa. Hij verdiept zich in de ontstaansgeschiedenis en probeert de tuin in oude glorie te herstellen. Ondanks evidente foutieve interpretatie van verzamelde informatie is het aan hem te danken dat Villa Sanoer bekendheid heeft gekregen en behouden is door het onder te brengen in de Stichting Buitenplaats Villa Sanoer.

Op 17 januari 2025 woonden Freerk en ik in het Provinciehuis Gelderland in Arnhem de officiële presentatie bij van ‘Bijdragen en Mededelingen Gelre’, het Historisch Jaarboek voor Gelderland 2024 van de Vereniging Gelre. Hierin is ons rijk geïllustreerde artikel opgenomen (pp. 87–115).

Gepost: 29 Januari 2025